很久以前，有一个农家的孩子，因家徒四壁，供不起他读书。但这个孩子渴望读书，在离家十里以外有个私塾，他便到学堂附近的山上搭个棚子，住在里边，每天边放牛边听课。他生活非常艰苦，在棚子里用一节竹筒当水缸盛水， 每天他都看见竹筒边有一个大蛤蟆。从此，他每天都拿吃的喂那只大蛤蟆。
按照私塾的规定，每年正月十五开学，九月十五考试。对刚启蒙的学生不收学费，若考试合格，来年必须交学费。第一个学期考试，他考试合格了，这就意味着第二个学期要交学费才能听课，但哪里有钱交学费呢？孩子越想越难过，便自言自语地对蛤蟆说：“今天是我最后一次给你喂食了，从明天起，我们永远分别了。”说罢，他两眼流泪，涕泣不止。这时，大蛤蟆突然说话：“你为什么这样伤心？请你把情况详细告诉我，我自有办法帮你解决。”孩子听大蛤蟆说话很高兴， 便一口接一口地喂饭给蛤蟆，大蛤蟆吃完饭便从嘴里吐出一锭白银来。
第二年春天开学，这孩子不再愁学费，他继续努力读书。
有一天，孩子去找野菜，他走到一块水田边，田水汪汪，他无意中发现水中有一片叶子爬满了蚂蚁，蚂蚁随时有掉进水里淹死的危险。孩子心地善良，想救救蚂蚁，他便拿一根长茅草，一头搭在蚂蚁爬的树叶上，另一头搭在田坎上，过不了多久，蚂蚁全部爬到田坎上。
几年的求学苦旅就要结束了，期终考试已经到来。他在考试时，考卷上“馬”字下面的四点少写了一点。按理多一点少一点都是不合格的，但少写的那一点，有个蚂蚁站着不动，监考官曾三次把蚂蚁赶开，那蚂蚁还是三次来补上，监考官看到这种情况，只好向主考官说：“这孩子有份功德，‘馬’字少写那一点被蚂蚁补上了，让他考取吧！”
这个孩子考取秀才后回到家乡，为人谦虚谨慎，吃苦耐劳，为家乡人民办很多好事，受到人们的尊重和信任。
Meanhxaux, lix xoix legnis raanz guehmeeuz ndeeul, raanz hoc, songs deel bail doh sel miz ndaix, damx xoix legnis nix maaic doh sel dazraaix. Liez raanz deel xiblaail lij ronl lix ndanl raanzsel ndeeul, deel xih bail heenz ndanl raanzsel deel dangc ndanl diangz ndeeul, baaix ngonz bail jiezdeel dingz daez duez dingz nyiel buxsail soonl sel. Deel ndianlngonz leeux hoc, qyus ndael diangz deel aul mbangs faixfaaiz ndeeul gueh ndanl jangl ramx, deel ranl duezgazwuh ndeeul ngonzngonz doc qyus heenz hoh mbangs deel. Gvaslangl deel xih baaix ngonz doc aul haux bail geal duezgazwuh deel.
Il lih raanzsel, baaix bil ndianlxiangl xibhac haail yoz, gucnguad xibhac kaojsiq.Dois gaais bux xaaux mal xiof deel miz rib xeenz, xax gvas ndaix kaojsiq, billangl xih maic jiaoy xioffeiq. Gaais xiofqiy ndux deel kaojsiq hofgef bai, dangcnix, gaais xiofqiy langl deel maic jiaoy xioffeiq, baussail lengc haec deel bail sangqkoq, damxxih deel bail jiezlaez ndaix xeenz mal jiaoy xioffeiq ni? Xoix legnis deel onx neh onx naanz gvas, deel xih dois duezgazwuh deel gah hams gah nauz:“Ngonznix gul geal mengz daaus haux nix saadbyaail, xaiz ngonzxoh gvaslangl, rauz xih haz dungxbyah naaus bai.”Nauz ies, deel ramxdal lail bai, daic miz dangx. Xeznix, duezgazwuh laaux deel damxdus gaangc haaus bai, deel nauz:“Mengz dangclaez samljeedt banz yianghnix lee? Mengz aul gaais sians deel riangz wois nauz nabnih noih, langlngonz wois xih gah rox lix josis baangl mengz.”Xoix legnis deel ranl gazwuh laaux rox gaangc haaus xih leeux aangs, deel xih aams daaml aams geal duezgazwuh deel genl haux, duezgazwuh deel genl haux iesxih dais ndael dungx rueh ndagt nganz haaul ndeeul osmal.
Billangl haailxunl kaiyxiof, xoix legnis deel xih lix xeenz haail xioffeiq bai, deelxih dungxdaaml namcsaml ndilndil doh sel.
Lix ngonz ndeeul, xoix legnis deel bail bol ral byagtyej, deel byaaic bail dangz heenz naz ndeeul, ndael naz deel lix ramx lag, deel jamhjaangh ranl ndael naz deel lix mbaelfaix ndeeul, genz deel riml leeux duezmod, xaxnauz mbaelfaix deel daz binc,duezmod xih haz dogt bail ndael ramx deel leeux bai. Xoix legnis deel saml ndil, jaiz jaus jongs duezmod deel. Deel xih bail ral ndaix sanc haz raizraiz ndeeul, jauc ndeeul xos genz mbaelfaix duezmod baanh deel, jauc ndeeul xos genz hanznaz, miz saauh laez naanz, leeux jongs duezmod doc baanh mal genz hanznaz deel leeux bai.
Doh sel jic bil ies, xih haz saadbyaail bai, damx kaojsiq ies xih haz daausbail raanz bai. Ngonz kaojsiq deel, sel Has baizxaux，baaihlac xeh “max” deel lix sis diamc, damx deel seeuc raaiz deemc ndeeul. Il laixlih, dol deemc ndeeul laez seeuc deemc ndeeul doc miz hofgef, damx deemc deel seeuc deel, lix duezmod ndeeul ndunl jiezdeel miz saangc, baussail ximl siqjuanq deel gvaadt duezmod deel osbail saaml daaus, duez deel saaml daaus doc daaus mal ndunl jiezdeel, baussail ximl ranl dangcnix, gah ndaix riangz buasjauc nauz:“Xoix legnis nix lix fans gungydef nix, ndanl sel nix seeuc deemc ndeeul doc joz duezmod mal dimz, haec deel gvas bail bai.”
Xoix legnis deel kaoj ndaix xiuqxaaiz daaus bail dangz beangzgaus, guehwenz samlgvaangs samlsoh, dois leeuxjongs leeux ndil, dis wenzbeangz baans sians miz neh waanz anl, leeuxboz doc jingsings deel.
【来源《布依语基础教程（课外读本）》 中央民族大学出版社 译审：王正直】